مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل
فروردین ماه امسال با وقوع سیل در چند شهر حوادث ناگواری رخ داد. این مساله برای
ما _ساکنان منطقه سیل‌خیز جهان_ به‌رغم تلخی فراوان هشداری بود تا برای مقاوم‌سازی
ساختمان در برابر سیل چاره‌ای جدی بیندیشیم. با بررسی علل تخریب ساختمان ضرورت
بازسازی ساختمان فرسوده و ساخت‌وساز استاندارد، همراه با مقاوم‌سازی سازه، روشن می‌شود.
سیل در لغت به‌معنی جاری شدن و طغیان رودخانه است. پس از بارندگی‌های شدید وقتی
آب رودخانه از حد معمول فراتر می‌رود، از بستر طبیعی خود خارج می‌شود و دشت‌‌های اطراف را
دربرمی‌گیرد. سیل را یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی می‌دانند که تمام آن‌چه را بر سر راهش باشد، نابود می‌کند و می‌رود.
بعضی می‌پندارند این خشم طبیعت است که بر سر انسان خالی می‌شود. اما در واقع چنین نیست.
در یک نگاه دیگر سیل خلاف سایر بلایای طبیعی مثل زلزله، ناگهان بر سر آدم‌ها نازل نمی‌شود و قابل پیش‌بینی است.
ضمن این‌که تاثیر مفیدی هم بر زمین باقی می‌گذارد؛ چراکه گل‌ولای باقی‌مانده از سیل موجب
حاصلخیزی زمین‌های زراعی می‌شود.
بنا بر موقعیت خاص جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی، ایران کشوری است که در معرض بلایایی
طبیعی متعددی قرار دارد. در یک مطالعه در دانشگاه ملل متحد ژاپن معلوم شد ایران جزو
ده کشوری است که بیش از سایر کشورها در معرض سیل قرار دارد.
نتایج تحقیق دیگری می‌گوید کشورمان از چهل بلای طبیعی، سی مورد را تجربه می‌کند و
مخرب‌ترین نوع این بلاها سیل است. با توجه به این واقعیت‌ها دیگر جایی برای سهل‌انگاری
و به باد فراموشی سپردن یا پاک کردن صورت مساله باقی نمی‌ماند.
واقعیت این است که ما در معماری شهری به‌ندرت ساخت‌وساز استاندارد داریم. از سویی
باید برای این‌همه ساختمان فرسوده در شهر چاره‌ای اندیشید. با روی آوردن به ساخت‌وساز
استاندارد و مقاوم‌سازی سازه می‌شود وضعیت را بهتر و آسیب‌ها را کمتر کرد.
در تمام نقاط شهر _حتی در بهترین نقاط_ دست‌کم چند ساختمان فرسوده وجود دارد؛ این غیر
از بافت‌های فرسوده‌ای است که در آن همه‌ی ساختمان‌ها، ساختمان فرسوده هستند.
حالا که می‌دانیم ایران یک کشور سیل‌خیز است و مکان‌های سیل‌خیز هم مشخص هستند،
نباید دست روی دست بگذاریم. برای کاهش آسیب‌های سیل باید به ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی سازه جدی‌تر بیندیشیم.
با توجه به مجموع شرایط، دو انتخاب بیشتر نداریم؛ یا محل سکونتمان را تغییر بدهیم یا در موقعیت
جغرافیایی خود بمانیم و راه‌حل موثری بیابیم. در برابر سیل مهم‌ترین و شاید تنها کاری که از دست ما
برمی‌آید، این است که به‌طور کلی سراغ مقاوم‌سازی ساختمان و مقاوم‌سازی سازه در برابر سیل برویم.
پیش از هر چیز باید بدانیم مقاوم‌سازی چیست و از آن چه نفعی عایدمان می‌شود. فرایند ایمن
ساختن ساختمان‌های موجود برای مقابله با انواع بلاهای طبیعی مثل زلزله، طوفان و سیل «مقاوم‌سازی ساختمان» خوانده می‌شود.
طی این فرایند کارشناسان علل تخریب ساختمان را بررسی می‌کنند و درصدد برطرف کردن ضعف‌های آن برمی‌آیند.
بعضی می‌گویند اگر قرار باشد بلایی نازل شود، محکم‌ترین خانه‌ها را هم نابود می‌کند. اما این
یک تصور غلط است و در مقام عمل، میان یک ساختمان محکم و یک ساختمان فرسوده و ساختمانی
که بدون رعایت نکات ایمنی ساخته می‌شود، تفاوت بزرگی هست.
در هر صورت مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل ضرورتی است که نباید آن را نادیده گرفت.
از علل تخریب ساختمان چقدر می‌دانید؟ آیا با اصول اولیه یک ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی
سازه آشنا هستید؟ می‌دانید یک ساختمان فرسوده را چطور می‌شود بازسازی کرد؟
برای اطلاع یافتن از این‌که چه ساختمانی مقاوم شمرده می‌شود، باید نظر مهندسان و کارشناسان
امر را جویا شد. اما به‌طور کلی بعضی موارد هستند که در کار مقاوم‌سازی سازه و مقاوم‌سازی
ساختمان در برابر سیل اهمیت بیشتری دارند و ایمنی آن را تضمین می‌کنند.
حتما شنیده‌اید که «خشت اول چون نهد معمار کج/ تا ثریا می‌رود دیوار کج»؛ پی یا فونداسیون
حکم همان خشت اول را دارد که نقش تعیین‌کننده‌ای را در کیفیت ساختمان بازی می‌کند. اگر
بنایی پی درست و محکمی نداشته باشد می‌توان گفت از هر نظر آسیب‌پذیر است و به تلنگری از حوادث و بلاها، فرو می‌ریزد.
فونداسیون مانع از این می‌شود که بنا در زمین فرو برود. این مساله یکی از علل تخریب ساختمان است
و درباره سیل اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. چون سیل باعث سستی زمین می‌شود و احتمال
فرو رفتن در زمین را بیشتر می‌کند. بنابراین فونداسیون باید محکم ساخته شود.
شکل و میزان استحکام یک ساختمان را نوع ساختمان و نیرویی که به خاک وارد می‌کند، مشخص می‌کند.
پی‌ریزی انواع مختلفی دارد. در مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل و در مقاوم‌سازی سازه طراحی
پی منفذدار روش خوبی برای استحکام بخشیدن به بنا است.
وقتی فونداسیون خانه منفذدار است، با جاری شدن سیل، آب از زیر ساختمان می‌گذرد و صدمه‌ای
به ساختمان نمی‌رسد. در یک روش دیگر می‌توان خانه را روی پایه‌هایی ساخت که دیوار جداشدنی دارند.
هنگام وقوع سیل، این دیوارها جدا می‌شوند و آسیبی به ساختمان نمی‌خورد.
یکی از علل تخریب ساختمان که خطرناک نیز هست، خرد شدن و پراکندگی خرده‌شیشه‌ها است. در حوادث طبیعی اعم از سیل و زلزله و توفان، شیشه‌ها هم آسیب‌پذیر و خطرساز هستند. تحت فشاری که به ساختمان وارد می‌شود یا در اثر برخورد سریع اشیا با شیشه‌ها، احتمال شکستن و تخریب آن‌ها بالا می‌رود.
استفاده از ورقه‌های شیشه‌‌ای که با پلیمر روکش شده‌اند، شیشه را مقاوم می‌کند و مانع از خرد شدن و آسیب‌رسانی آن می‌شود. استفاده از پلیمر برای روکش شیشه در مقام‌سازی ساختمان در برابر سیل پدیده نوظهوری نیست و کارکردهای متفاوتی دارد. مثلا شیشه‌های ضدگلوله هم از همین فناوری استفاده می‌کنند. اما در مقایسه با شیشه‌های معمولی مقاومت پلیمری بالاتری دارند.
از جمله علل تخریب ساختمان در برابر سیل، آسیب دیدن کف ساختمان است. باید سطح خانه را از سطح زمین بالاتر ببرید. طوری که پایین‌ترین سطح خانه از سطح سیل بالاتر باشد. در مناطق سیل‌خیز سراسر جهان، این روش رایج‌ترین شیوه مقاوم‌سازی سازه است. همان‌طور که قبلا گفته شد، پی منفذدار به همین دلیل طراحی شده است.
اگر برایتان ممکن است، خانه را روی یک بلندی بسازید. بعضی مناطق به‌طور طبیعی این امکان را در خود دارند؛ اما حتی در غیر این صورت هم می‌توانید مسئولیت ساخت خانه را روی یک سطح بلندتر به مهندسان و کارشناسان مربوطه بسپارید.
در برخی مناطق شمالی کشور به دلیل وفور بارندگی و امکان وقوع سیل، این قاعده رعایت می‌شود و خانه‌ها با فاصله از زمین ساخته می‌شوند. بنابراین با جاری شدن آب و سیلاب، طبقه همکف آسیب نمی‌بیند.
در جریان سیلاب‌های اخیر، ویدئوهای متعددی منتشر شده‌اند که نشان می‌دهند چگونه یک ساختمان فرسوده چندطبقه، بدون وارد شدن آسیب به بدنه‌اش، از اساس سست می‌شود و به زمین می‌افتد. از همین مثال‌های عینی و حتی بدون بررسی علل تخریب ساختمان هم می‌شود به ضرورت محکم‌سازی کف ساختمان پی برد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات در مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل، ضدآب کردن کف ساختمان است. امروزه با استفاده از مواد نانویی هم این کار را انجام می‌دهند و حتی فضاهای خالی و آبراه‌ها را هم ضدآب می‌کنند.
ضدآب و ضدرطوبت کردن قسمت‌های مختلف خانه به مقاومت آن در برابر سیل کمک فراوانی می‌کند. حتی قسمت‌های غیرمسکونی خانه را هم باید ضدرطوبت بسازید تا در برابر هجوم سیل خانه آسیب جدی نبیند. برای انجام این کار به دانش تخصصی نیاز هست و باید کار را به کاردان سپرد.
یک راهکار دیگر هم هست که شاید در وهله‌ی اول خنده‌دار به‌نظر برسد، اما می‌تواند جانتان را نجات بدهد؛ اگر خانه‌تان در مناطق سیل‌خیز قرار دارد و می‌دانید در برابر سیل مقاوم نیست، حتی الامکان خانه را مقاوم‌سازی کنید.
در صورتی که نتوانستید برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل کاری بکنید، بهتر است قید آن خانه را بزنید و به جای امن‌تری کوچ کنید که در معرض سیل نباشد یا در برابر آن مقاوم باشد. باید بدانید زندگی در یک ساختمان فرسوده جانتان را به‌خطر می‌اندازد.
در بعضی مناطق نزدیک به رودخانه، به منظور مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل، راهکار دیگری اندیشیده می‌شود. در این راهکار، در قسمت ورودی ساختمان، درهای غیرقابل نفوذی نصب می‌شوند که جلوی جریان سیل و ورود آب به داخل خانه‌ها را می‌گیرند.
استفاده از این راهکار یکی از علل تخریب ساختمان را از بین می‌برد و تا به حال جان و مال بسیاری را در برابر سیل حفظ کرده است. استفاده از درهای غیرقابل نفوذ در ساخت‌وساز استاندارد بسیار رایج است و هزینه بازسازی پس از سیل را به‌اندازه چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
لورنس واتراهوس _مهندس عمران_ می‌گوید باید بر انعطاف‌پذیری مقابل سیل تمرکز کنیم؛ نه دفاع در برابر سیل. این حرف یعنی انکار واقعیت کمکی به حال ما نمی‌کند. لازم است واقعیت را بپذیریم و خانه و محل کار را طوری طراحی کنیم که کمترین آسیب را ببیند.
مثلا پریزها و سوکت‌های الکتریکی روی دیوار را بالاتر نصب کنیم. طراحی جدید در یک ساخت‌وساز استاندارد باعث بالا رفتن ایمنی ساختمان می‌شود و یکی از لوازم اصلی مقاوم‌سازی سازه‌ای به‌شمار می‌رود.
قطعات FloodBlock قطعاتی هستند که در ساخت و ساز استاندارد بسیار استفاده می‌شوند. با وصل کردن و قرار دادن آن‌ها در محل مناسبی از ساختمان‌های مسکونی و تجاری، می‌توان از خرابی ساختمان‌ها در هنگام سیل جلوگیری کرد. فوم به‌کاررفته در کف این قطعات، آب را در خود نگه می‌دارد و از نشت آن جلوگیری می‌کنند.
با توجه به سادگی و وزن پایین این سیستم، استفاده از آن نیازی به آموزش‌های ویژه ندارد. مقرون‌به‌صرفه بودن و کیفیت بالای FloodBlock در مقایسه با کیسه‌های شنی آن‌ها را به راهکار مؤثرتری تبدیل کرده است.
معمولا در امر مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل رسیدگی به وضعیت لوله‌کشی مغفول واقع می‌شود. در حالی که در ساخت‌وساز استاندارد حتما باید به لوله‌کشی ایمن توجه کرد. از لوله‌کش بخواهید مخروط چاه و پمپ مخزن خانه را بررسی کند تا مطمئن شوید که درست کار می‌کنند و گرفتگی ندارند.
همچنین درباره امکان نصب یک دریچه عقب‌گرد آب بپرسید؛ دریچه عقب‌گرد آب وسیله‌‌ای است که هنگام بارش شدید جلوی برگشتن آب و فاضلاب شهری را می‌گیرد.یکی از علل تخریب ساختمان در هنگام سیل، به‌ویژه در ساختمان‌های فرسوده، به این امر برمی‌گردد که این نقص خطرناک‌تر است.